  |
Tại Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội XIV, Đảng đã đưa ra 5 quan điểm chỉ đạo để xây dựng, phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Một trong số đó là yêu cầu: "Xác lập mô hình tăng trưởng mới, lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia là động lực chính và phát triển kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất; hoàn thiện thể chế phát triển gắn với thực hiện đồng bộ 4 chuyển đổi: Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực; thu hút, trọng dụng nhân tài, đẩy mạnh phát triển lực lượng sản xuất mới".
Ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi, cho rằng Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lịch sử, khi chuyển từ mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ, tài nguyên, xuất khẩu và đầu tư công sang mô hình tăng trưởng mới dựa trên tri thức, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Đây không chỉ là yêu cầu phát triển, mà là chiến lược sinh tồn trong kỷ nguyên kinh tế tri thức toàn cầu. Đổi mới sáng tạo không còn là khẩu hiệu, mà phải trở thành hệ giá trị quốc gia mới, nơi tri thức, công nghệ và tinh thần khởi nghiệp là động lực cốt lõi cho sự thịnh vượng và tự cường.
Việt Nam có nền tảng quý giá cho đổi mới sáng tạo
Theo ông, Việt Nam đang sở hữu nhiều lợi thế chiến lược để chuyển mình trong giai đoạn mới. Nguồn nhân lực trẻ, năng động, có khả năng học hỏi nhanh, cùng với sự phổ cập công nghệ số sâu rộng đang tạo nên một nền tảng quý giá cho đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.
Ổn định chính trị, vị trí địa chiến lược và quyết tâm cải cách là những vốn mềm giúp Việt Nam hội tụ đủ điều kiện để bước vào giai đoạn tăng trưởng dựa trên đổi mới
Ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi
Bên cạnh đó, chi phí lao động cạnh tranh kết hợp với khả năng thích ứng linh hoạt giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn trong chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu đang tái cấu trúc. Thị trường nội địa gần 100 triệu dân đang số hóa nhanh chóng, tạo được “không gian thử nghiệm lý tưởng” cho các mô hình công nghệ mới từ fintech, thương mại điện tử đến nông nghiệp thông minh và dịch vụ số.
“Ổn định chính trị, vị trí địa chiến lược và quyết tâm cải cách là những vốn mềm giúp Việt Nam hội tụ đủ điều kiện để bước vào giai đoạn tăng trưởng dựa trên đổi mới”, ông Huy nhấn mạnh.
Tuy nhiên, một số rào cản cơ bản vẫn đang kìm hãm tốc độ phát triển như chất lượng nhân lực khoa học - công nghệ cao của Việt Nam còn hạn chế, đặc biệt trong các lĩnh vực lõi như vật liệu, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, năng lượng mới hay tự động hóa.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp Việt Nam - đa số là doanh nghiệp nhỏ và vừa - chưa hình thành năng lực nghiên cứu và phát triển (R&D) thực chất, thiếu văn hóa chấp nhận rủi ro và đổi mới.
 |
| Ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng của Trường Đại học Nguyễn Trãi. Ảnh: NTU. |
“Thể chế đổi mới sáng tạo còn phân tán, chưa tạo thành hệ thống đồng bộ giữa giáo dục, nghiên cứu, doanh nghiệp và thị trường. Cơ chế tài chính mạo hiểm và chính sách ưu đãi R&D, quyền sở hữu trí tuệ còn yếu, đây chính là những điểm nghẽn cản trở sự hình thành của một nền kinh tế sáng tạo thực chất”, ông phân tích.
Đổi mới sáng tạo phải bắt đầu từ lớp học
Theo ông Nguyễn Quang Huy, Việt Nam đang chuyển động đúng hướng, với nhiều chủ trương như Chiến lược chuyển đổi số quốc gia, hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo hay chương trình hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn là thực thi và phối hợp chính sách.
Việt Nam cần bước chuyển mạnh mẽ sang mô hình “Chính phủ kiến tạo đổi mới”, trong đó doanh nghiệp được ưu đãi thuế linh hoạt cho hoạt động R&D, có thể khấu trừ hoặc hoàn thuế.
Chính phủ cần trở thành khách hàng tiên phong của công nghệ nội địa thông qua mua sắm công đổi mới. Bên cạnh đó, khung pháp lý về sở hữu trí tuệ và dữ liệu mở phải minh bạch, nhanh và có cơ chế sandbox cho công nghệ mới.
Đặc biệt, ông nhấn mạnh vai trò của giáo dục trong nuôi dưỡng đổi mới.
"Muốn đổi mới sáng tạo trở thành động lực quốc gia, phải bắt đầu từ lớp học, không phải từ nghị quyết. Các môn học về kinh doanh, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và tư duy phản biện cần được đưa vào chương trình từ phổ thông đến đại học, giúp hình thành thế hệ công dân có năng lực sáng tạo, có kỹ năng giải quyết vấn đề và tinh thần doanh nhân”, ông nói.
Chính phủ cần trở thành khách hàng tiên phong của công nghệ nội địa thông qua mua sắm công đổi mới
Ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi.
Các trường đại học Việt Nam cần được nâng cấp trở thành “đại học tinh hoa” của thế giới, nơi quy tụ các giáo sư, nhà khoa học hàng đầu, gắn liền với doanh nghiệp, có quyền tự chủ cao và định hướng nghiên cứu ứng dụng.
Nhà nước cũng cần có chính sách đặc biệt thu hút chuyên gia xuất sắc toàn cầu, nhà khoa học kiều bào đến Việt Nam làm việc, nghiên cứu và chuyển giao công nghệ.
Đây không chỉ là hiện tượng chảy máu chất xám ngược dòng, mà là chiến lược hội tụ chất xám toàn cầu tại Việt Nam, đưa nước ta trở thành trung tâm nghiên cứu, phát triển và thử nghiệm (R&D hub) của châu Á và thế giới.
3 trụ cột để Việt Nam vươn lên thành trung tâm đổi mới khu vực
Từ kinh nghiệm của Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Israel hay Singapore, ông Nguyễn Quang Huy cho rằng thành công của đổi mới sáng tạo đến từ chiến lược tập trung và kiên định. Và Việt Nam cần kết hợp linh hoạt giữa "đi tắt có chọn lọc" và "phát triển tuần tự bền vững".
Đi tắt bằng cách đầu tư trọng điểm vào các ngành có lợi thế như fintech, năng lượng tái tạo, nông nghiệp thông minh, công nghiệp điện tử, AI ứng dụng, trong khi phát triển tuần tự bằng cách mở rộng chuỗi cung ứng nội địa, nâng cấp doanh nghiệp vừa và nhỏ và hình thành hệ sinh thái sáng tạo nội sinh.
Để thoát khỏi “bẫy công nghệ trung bình”, ông Huy nhấn mạnh 3 trụ cột chiến lược gồm thể chế định hướng sứ mệnh (mission-oriented), là lựa chọn 2-3 ngành chiến lược có mục tiêu rõ về nội địa hóa, năng lực công nghệ lõi và giá trị gia tăng.
Ngoài ra, cần hình thành hệ thống tài chính chia sẻ rủi ro, bằng cách hình thành quỹ đồng đầu tư công - tư, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư R&D, thương mại hóa sáng chế và tạo cơ chế hoàn thuế R&D.
Và cuối cùng là nhân lực và hạ tầng tri thức. Việt Nam cần phát triển chương trình tiến sĩ, postdoc gắn với doanh nghiệp, đầu tư trung tâm thử nghiệm công nghệ (pilot labs, testbeds) và thúc đẩy hợp tác giữa viện - trường - doanh nghiệp.
Quan trọng hơn hết, phải xây dựng văn hóa đổi mới quốc gia, nơi sáng tạo được tôn vinh, rủi ro được chấp nhận và thất bại được xem là kinh nghiệm. Khi đổi mới trở thành bản sắc dân tộc, Việt Nam mới có thể bứt phá trong kỷ nguyên tri thức.
Trong 3 năm tới, Việt Nam nên tập trung vào 4 nhiệm vụ chiến lược gồm: ban hành cơ chế ưu đãi R&D và xét duyệt sở hữu trí tuệ nhanh; thí điểm 2-3 dự án tầm vóc quốc gia trong các ngành chiến lược, phát triển nhà cung cấp nội địa; thành lập quỹ đổi mới công - tư và chương trình thu hút chuyên gia toàn cầu; đưa các môn học khởi nghiệp - đổi mới sáng tạo vào chương trình giáo dục toàn diện, từ phổ thông đến đại học.
“Tương lai của Việt Nam không được định đoạt bởi tài nguyên hay nhân công rẻ, mà bởi năng lực sáng tạo và khả năng làm chủ công nghệ của dân tộc. Khi giáo dục gieo mầm khởi nghiệp, thể chế nuôi dưỡng đổi mới, doanh nghiệp dám sáng tạo, và trí tuệ toàn cầu hội tụ về Việt Nam, chúng ta sẽ không chỉ thoát khỏi bẫy công nghệ trung bình, mà còn vươn lên trở thành trung tâm đổi mới - R&D của thế giới”, ông Nguyễn Quang Huy khẳng định.
Tri Thức - Znews giới thiệu độc giả Tủ sách kiến thức kinh tế với đa dạng cuốn sách, câu chuyện trong lĩnh vực kinh doanh, kinh tế. Những cuốn sách, câu chuyện trong Tủ sách không đơn thuần là những tác phẩm của tri thức mà còn chứa đựng bí quyết, kinh nghiệm quý báu từ các tác giả, nhà quản lý có uy tín và kinh nghiệm lâu năm trong ngành.
Đọc sách không chỉ giúp tiếp cận những kiến thức mới mà còn giúp mở rộng tầm nhìn và phát triển bản thân. Tủ sách kiến thức kinh tế mong muốn lan tỏa tri thức trong lĩnh vực kinh doanh, đồng thời phát triển văn hóa đọc cho người Việt.
