Rau quả chế biến của Việt Nam lên ngôi

Trước đây, phần lớn sản phẩm rau quả xuất khẩu của Việt Nam là hàng tươi, phụ thuộc vào mùa vụ và thị trường Trung Quốc. Thế như gần đây, những lát xoài sấy, thanh long giòn, nhãn sấy thơm... đang trở thành đại diện mới của nông sản Việt Nam trên các kệ hàng thế giới.

Doanh số tăng đột biến

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit), 8 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu rau quả cả nước đạt khoảng 4,63 tỉ USD - giảm 2,1% so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, trong khi các nhóm hàng tươi chững lại thì nhóm rau quả chế biến lại tăng trưởng ấn tượng tới 37%, đạt gần 1,19 tỉ USD.

Sự thay đổi này không phải ngẫu nhiên mà bắt nguồn từ xu thế tiêu dùng bền vững đã được định hình nhiều năm qua. Khảo sát mới nhất của sàn thương mại điện tử Amazon tại Mỹ cho thấy có tới 74% người dân nước này ăn vặt mỗi ngày, trong đó 56% thường thay thế bữa ăn chính bằng đồ ăn vặt. Đáng chú ý, phần lớn họ ưu tiên các lựa chọn "lành mạnh" hơn khi 47% chọn trái cây và 38% chọn rau củ. Trong bối cảnh đó, các sản phẩm ăn vặt từ trái cây, rau củ sấy khô tự nhiên, không chất bảo quản, ít đường đang trở thành xu hướng.

Sản phẩm rau quả chế biến giới thiệu tại một hội chợ thực phẩm ở TP HCM

Nắm bắt cơ hội này, nhiều doanh nghiệp (DN) Việt Nam đã đưa sản phẩm trái cây sấy lên các nền tảng thương mại toàn cầu. Chỉ trong giai đoạn 2021-2024, doanh số các sản phẩm snack trái cây Việt Nam trên Amazon đã tăng vọt hơn 550%, trong khi trái cây sấy khô tăng hơn 250%.

Ông Hoàng Mạnh Cường, Giám đốc kinh doanh Công ty TNHH Vinaxo (Đồng Tháp) - đơn vị chuyên xuất khẩu trái cây sấy sang Mỹ, cho biết khách hàng quốc tế, đặc biệt là người Mỹ, chuộng những sản phẩm sấy tự nhiên, không phụ gia, giữ nguyên hương vị gốc của trái cây. "Họ sẵn sàng trả giá cao hơn nếu sản phẩm đạt chuẩn "natural dried fruit", không thêm đường, không chất bảo quản. Điều đó buộc DN phải tuyển chọn nguyên liệu kỹ lưỡng, đầu tư công nghệ hiện đại để bảo đảm độ giòn, độ ngọt tự nhiên và màu sắc sản phẩm" - ông nhận xét.

Không chỉ thị trường Mỹ, xu hướng tiêu dùng lành mạnh còn đang lan tỏa trên toàn cầu. Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương dẫn báo cáo của tổ chức Future Market Insights cho thấy quy mô thị trường rau quả sấy khô toàn cầu dự kiến tăng từ 88,2 tỉ USD năm 2025 lên 192,2 tỉ USD vào năm 2035, với tốc độ tăng trưởng bình quân 8,1% mỗi năm.

Sự phát triển này được thúc đẩy bởi nhu cầu ngày càng lớn với thực phẩm tiện lợi nhưng vẫn bảo đảm dinh dưỡng, cùng việc thay đổi trong lối sống của người tiêu dùng - hướng tới sức khỏe và sự bền vững.

Phân khúc còn hẹp, giá thành cao

Ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng Thư ký Vinafruit, cho rằng tăng trưởng mạnh của nhóm rau quả chế biến là tín hiệu tích cực cho ngành, thể hiện sự chuyển hướng đúng đắn từ xuất khẩu nguyên liệu thô sang sản phẩm chế biến sâu.

"Dù lợi nhuận chưa thật sự tương xứng với tốc độ tăng trưởng nhưng đây là bước tiến quan trọng giúp nông sản Việt nâng cao giá trị, giảm phụ thuộc vào thời tiết và thị trường truyền thống" - ông Mười nhận định.

Theo ông Mười, một số DN đang phải đối mặt với mức thuế đối ứng 20% khi xuất khẩu hàng chế biến vào thị trường Mỹ. Điều này khiến biên lợi nhuận bị thu hẹp, buộc DN phải giảm giá bán để duy trì thị phần. Vì vậy, cộng đồng DN mong muốn Chính phủ và các bộ, ngành tiếp tục đàm phán tháo gỡ thuế quan, đồng thời hỗ trợ xúc tiến thương mại để mở rộng thị trường cho các sản phẩm chế biến.

Trong khi đó, đại diện sàn Amazon khuyến nghị các DN Việt Nam cần chú trọng chiến lược phát triển sản phẩm gắn với thói quen tiêu dùng của người bản địa. Ở thị trường Mỹ, người tiêu dùng thường ưa chuộng các sản phẩm đóng gói nhỏ, tiện lợi, dễ mang theo khi làm việc hoặc tập luyện.

Bên cạnh đó, bao bì cần thể hiện rõ thông tin dinh dưỡng, chứng nhận chất lượng và cảnh báo dị ứng để tạo dựng lòng tin. "Một sản phẩm tốt chưa đủ, bao bì và cách kể câu chuyện thương hiệu cũng quan trọng không kém" - đại diện Amazon nhấn mạnh.

Không chỉ dừng lại ở xuất khẩu, nhiều DN trong nước còn đang tìm hướng "xuất khẩu tại chỗ" thông qua thị trường du lịch. Ông Võ Thanh Lộc, Giám đốc Thương mại hệ thống Farmers Market, cho biết đơn vị đang phát triển các sản phẩm trái cây sấy thăng hoa và các món ăn sáng tạo như xôi xoài sấy, xôi sầu riêng sấy để phục vụ du khách quốc tế.

Theo ông Lộc, khách du lịch ngày nay không chỉ tìm kiếm thực phẩm ngon mà còn muốn trải nghiệm văn hóa ẩm thực địa phương. "Gói trái cây sấy không chỉ là đồ ăn vặt, mà còn là cách để họ mang về một phần hương vị Việt Nam" - ông nhìn nhận.

Tuy nhiên, ông Lộc cũng thừa nhận phân khúc sản phẩm tự nhiên, không đường, không phẩm màu, không chất bảo quản có giá thành cao nên thị trường tiêu thụ vẫn còn hẹp. Do đó, Farmers Market chủ yếu hợp tác với các công ty lữ hành, sản xuất hàng nhãn riêng phục vụ khách nước ngoài - một hướng đi tuy hẹp nhưng bền vững.

Dù vậy, nhiều ý kiến thừa nhận sự chuyển mình mạnh mẽ của rau quả chế biến không chỉ giúp gia tăng giá trị xuất khẩu mà còn là giải pháp dài hạn để ngành nông nghiệp Việt Nam thoát khỏi vòng xoáy "được mùa mất giá". DN chủ động hơn trước biến động thời tiết, thị trường và rào cản thương mại.

Ngoài ra, khi DN chế biến yêu cầu nguồn nguyên liệu đạt chuẩn, nông dân buộc phải thay đổi cách canh tác, áp dụng quy trình sạch và truy xuất nguồn gốc. Từ đó, chuỗi giá trị nông sản khép kín, tăng năng suất và lợi nhuận bền vững được hình thành.