Sáng 16-12, tại tọa đàm với chủ đề "Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững", do Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương tổ chức ở Hà Nội, Cục trưởng Nguyễn Anh Sơn cho biết kim ngạch xuất khẩu năm 2025 của Việt Nam có thể vượt mốc 470 tỉ USD, tăng khoảng 16% so với năm 2024. Kết quả này tiếp tục khẳng định Việt Nam là một trong những nền kinh tế có độ mở cao, đồng thời là điểm sáng trong bức tranh thương mại khu vực và toàn cầu.
Vào tốp 15 quốc gia
Ước tính tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2025 có thể chạm mốc 920 tỉ USD, đưa Việt Nam vào nhóm 15 quốc gia có kim ngạch thương mại lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, theo ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, đằng sau con số tăng trưởng ấn tượng vẫn tồn tại nhiều thách thức mang tính cấu trúc. Tăng trưởng xuất khẩu hiện nay vẫn phụ thuộc lớn vào khu vực doanh nghiệp (DN) có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), trong khi khu vực DN trong nước chưa phát huy được vai trò tương xứng.
Cùng với đó, bối cảnh quốc tế đang biến động mạnh khi xu hướng toàn cầu hóa dần nhường chỗ cho khu vực hóa và chủ nghĩa bảo hộ. Dịch bệnh, xung đột địa - chính trị để lại nhiều hệ lụy, khiến thương mại toàn cầu bị phân mảnh bởi các tiêu chuẩn và cấp độ khác nhau. Qua đó đặt ra áp lực không nhỏ cho Việt Nam trong việc thích ứng với các thay đổi từ một thị trường xuất khẩu chủ lực.
Tọa đàm “Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững”
Ở góc độ DN, bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da giày và Túi xách Việt Nam (Lefaso), cho biết năm 2025, kim ngạch xuất khẩu của ngành da giày dự kiến đạt 28-29 tỉ USD, tăng trưởng khoảng 10%. Đây là mức tăng tích cực trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều bất ổn. Bước sang năm 2026, thị trường giày dép - túi xách được dự báo tiếp tục ổn định, các đơn hàng lớn vẫn ưu tiên đặt tại Việt Nam. "Vấn đề đặt ra là làm thế nào để gia tăng giá trị trong chuỗi sản xuất, thay vì chỉ theo đuổi số lượng?" - bà Xuân nhấn mạnh.
Theo bà Xuân, động lực phát triển mới của ngành da giày nằm ở việc nâng cao nội lực DN trong nước, tăng tỉ trọng xuất khẩu của DN nội địa và giảm dần sự phụ thuộc vào khối FDI. Để làm được điều này, cần đẩy mạnh nội địa hóa toàn bộ chuỗi giá trị, không chỉ ở khâu sản xuất mà còn ở nguyên phụ liệu, thiết kế, logistics và xây dựng thương hiệu. Bên cạnh đó, DN cũng kiến nghị Nhà nước tiếp tục hoàn thiện chính sách thúc đẩy phát triển chuỗi cung ứng trong nước, đặc biệt là ngành nguyên phụ liệu; đầu tư phát triển hệ thống logistics nhằm giảm chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh; hỗ trợ DN đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học - công nghệ để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
Đối mặt với "bẫy" phát triển
Trong khi đó, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, cho rằng ngành gỗ đang đối mặt với một "cái bẫy" phát triển. Dù quy mô xuất khẩu tăng trưởng liên tục nhưng chất lượng tăng trưởng và nội lực chưa theo kịp, khiến biên lợi nhuận ngày càng thu hẹp. Nhiều DN, đặc biệt là DN chỉ làm gia công, phải gồng mình duy trì hoạt động và dễ bị tổn thương trước các cú sốc từ bên ngoài. Hệ quả là khả năng tích lũy vốn chậm, năng lực cạnh tranh khó được nâng lên. Theo ông Hoài, ngành gỗ cần thay đổi tư duy phát triển, chuyển trọng tâm từ mở rộng quy mô sang nâng cao giá trị, đầu tư chiều sâu và tăng hàm lượng sáng tạo.
Ở góc nhìn hội nhập, TS Nguyễn Thị Thu Trang, nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), lưu ý xuất khẩu Việt Nam đang đối mặt với nhiều rào cản mới liên quan đến phát triển bền vững. Các tiêu chuẩn không chỉ dừng ở an toàn sản phẩm mà ngày càng mở rộng sang môi trường, phát thải và chuỗi cung ứng xanh. Đơn cử, thị trường EU liên tục nâng yêu cầu về mức tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời siết chặt các quy định về bao bì, đóng gói theo hướng bền vững. "Ngay cả hiện tại, DN đã xuất khẩu sang EU, Nhật Bản, Mỹ… nhưng nếu không để ý, không tuân thủ được tiêu chuẩn có thể mất thị trường" - bà Thu Trang cảnh báo.
Từ thực tiễn này, ông Trần Thanh Hải nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết phải chuyển dịch mạnh mẽ từ mô hình tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu, hiệu quả và bền vững. Trọng tâm là đổi mới sản xuất, nâng cao giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ và tỉ lệ nội địa hóa; đồng thời tối ưu chi phí logistics, đẩy mạnh xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu và khai thác hiệu quả mạng lưới các hiệp định thương mại tự do (FTA) để phát triển thị trường.
Chưa chủ động tận dụng FTA
Theo khảo sát của TS Nguyễn Thị Thu Trang, nhiều DN hiện nay chỉ xin giấy chứng nhận xuất xứ khi có yêu cầu từ đối tác, trong khi kỳ vọng ban đầu khi đàm phán các FTA là DN sẽ chủ động sử dụng ưu đãi thuế quan như một công cụ đàm phán thương mại. Việc chưa tận dụng hiệu quả các FTA khiến DN chịu nhiều bất lợi trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, xu hướng bảo hộ và các biện pháp phòng vệ thương mại gia tăng ở hầu hết các thị trường xuất khẩu.
